Mimo upływu ponad pół wieku sprawa rekompensat przysługujących Polakom przymusowo wysiedlonym w latach 1944-1952 z terenów należących przed wybuchem II Wojny Światowej w granicach II RP nadal nie została w pełni rozwiązana. Obecnie kwestie rekompensat za mienie zabużańskie reguluje ustawa z dnia 08 lipca 2005 roku o realizacji prawa do rekompensat z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Wg niej rekompensaty przysługują za mienie utracone na mocy tzw. układów republikańskich z 1944 roku oraz na mocy umowy pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a ZSRR o zmianie odcinków terytoriów państwowych z 1951 roku. Ustawa przewiduje rekomensaty także dla osób, które na skutek okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 roku były zmuszone opuścić byłe terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Ustawa ta jednym ze swych zapisów drastycznie ograniczała liczbę osób, które mogłyby się ubiegać o rekompensaty z tytułu utraconego mienia. Zgodnie z art. 2 prawo do rekompensaty przysługuje właścicielowi nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli spełnia on równocześnie poniższe warunki:
1. 1 września 1939 r. był obywatelem polskim i zamieszkiwał w tym dniu na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz opuścił je z przyczyn, o których mowa w art. 1 [Ustawy];
2. Posiada obywatelstwo polskie.
Problematyczny dla wielu osób był zapis dotyczący zamieszkiwania na terenie II Rzeczpospolitej w dniu wybuchu wojny. Zapis ten ostatecznie został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny ponieważ naruszał gwarancję płynącą z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji ( wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 2012 r. – sygn. akt SK 11/12). Celem dostosowania polskiego prawa do wyroku Trybunału Konstytuucyjnego jest ustawa o zmianie ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z nowelizacją art. 2 pkt 1 otrzymał brzmienie:
„1 był w dniu 1 września 1939 r. obywatelem polskim i miał miejsce zamieszkania na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu przepisów:
a) art. 3 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych (Dz. U. Nr 101, poz. 580) lub
b) art. 24 Kodeksu Postępowania Cywilnego (Dz. U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934), lub
c) § 3-10 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 maja 1934 r. wydanego w porozumieniu z Ministrem Skarbu co do § 2 ust. 3-5, z Ministrem Spraw Wojskowych co do § 20, 21, 22, 24 ust. 3, § 49 ust. 1 i 2, § 55 i § 56 oraz z Ministrem Spraw Zagranicznych co do § 18 ust. 1 i 2, § 51 i § 55, o meldunkach i księgach ludności (Dz. U. Nr 54, poz. 489)
-
oraz opuścił byłe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z przyczyn, o których mowa w art. 1, lub z tych przyczyn nie mógł na nie powrócić;”.
Zgodnie z artykułem 2. ustawy nowelizacyjnej z 2013 roku:
„1. Osoby, którym odmówiono potwierdzenia prawa do rekompensaty z powodu niespełnienia wymogu zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mogą złożyć wniosek o wznowienie postępowania. Przepisy dotyczące wznowienia postępowania, o którym mowa w art. 145a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267 oraz z 2014 r. poz. 183), stosuje się odpowiednio, z tym że termin na zgłoszenie żądania wznowienia postępowania wynosi 6 miesięcy i biegnie od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Przepisów art. 146 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego oraz art. 272 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, z późn. zm.) nie stosuje się.
2. W terminie określonym w ust. 1 osoby, które nie złożyły wniosku w terminie, o którym mowa w art. 5 ust. 1 ustawy zmienianej w art. 1, mogą wystąpić o potwierdzenie prawa do rekompensaty, jeżeli wykażą, że na ocenę spełnienia przez nie wymogu zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mają wpływ zmiany dokonane niniejszą ustawą.”
Zgodnie z art. 5 ust. 3 Ustawy Prawo do rekompensaty potwierdza, w drodze decyzji:
- wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy będącego właścicielem nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej albo
- wojewoda właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania osoby będącej właścicielem nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli o zaliczenie ubiegają się spadkobiercy tej osoby, albo
- wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania jednego z wnioskodawców wskazanego przez pozostałych, jeżeli współwłaściciele nieruchomości mieszkają lub mieszkali w różnych województwach, albo
- wojewoda właściwy ze względu na miejsce złożenia wniosku, jeżeli nie można określić właściwości zgodnie z pkt 1–3.
Do wniosku o potwierdzenie prawa do rekompensaty należało dołączyć dowody poświadczające pozostawnie nieruchomości poza obecnym granicami Rzeczpospolitej. Często w tym celu osoby ubiegające się o przyznanie rekompensaty były zmuszone korzystać z archiwów krajowych i zagranicznych (na Litwie -Wilno, na Ukrainie – Lwów, Tarnopol, Łuck, Iwano-Frankiwsk, na Białorusi -Grodno, Mołodeczn, Brześć). W przypadku śmierci właściciela nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej do wniosku należało dołączyć postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo o dziale spadku.
Zgodnie z art. 11 Ustawy ust. 1 „Wartość rynkową nieruchomości pozostawionej poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej określa się na podstawie nieruchomości podobnych, położonych na obszarze porównywalnych rynków lokalnych funkcjonujących obecnie w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy określaniu wartości nieruchomości uwzględnia się przeciętne ceny transakcyjne uzyskane za nieruchomości podobne, zbywane w miejscowości o zbliżonej liczbie mieszkańców, porównywalnym stopniu urbanizacji i charakterze administracyjnym do miejscowości, w której znajduje się nieruchomość pozostawiona, położonej na obszarze województwa lub miasta wydzielonego, o którym mowa w ust. 2, z uwzględnieniem współczynników określających różnice w poziomie rozwoju gospodarczego tych województw lub miast w okresie przed 1939 r. (…)” : Za porównywalne województwa i miasta, o których mowa w Ustawie uznano: 1) woj. lwowskie – województwo podkarpackie, współczynnik 1,00; 2) woj. tarnopolskie – województwo małopolskie, współczynnik 0,67, – województwo podkarpackie, współczynnik 0,76; 3) woj. stanisławowskie – województwo małopolskie, współczynnik 0,74 – województwo podkarpackie, współczynnik 0,84; 4) woj. wołyńskie – województwo lubelskie, współczynnik 0,84, – województwo świętokrzyskie, współczynnik 1,02; 5) woj. Poleskie – województwo podlaskie, współczynnik 0,71; 6) woj. wileńskie – województwo podlaskie, współczynnik 0,64, – województwo mazowieckie, współczynnik 0,41; 7) woj. nowogródzkie – województwo podlaskie, współczynnik 0,80, – województwo mazowieckie, współczynnik 0,52; 8) woj. białostockie – województwo podlaskie, współczynnik 1,00; 9) miasto Lwów – miasto Kraków, współczynnik 1,00; 10) miasto Wilno – miasto Lublin, współczynnik 1,00.
Pierwotnie osoby ubiegające się o przyznanie rekompensat miały obowiązek złożyć wniosek do 31.12.2008. Po nowelizacji ustawy – 27 lutego 2014 roku czas składania wniosków stanowił 6 miesięcy od dnia wejścia jej w życie.
Źródła:
