Naumowicze

Naumowicze to wieś leżąca na Białorusi,  w obwodzie grodzieńskim w rejonie grodzieńskim. Przy drodze z Grodna do Sopoćkiń obok fortu znajduje się upamiętnienie poświęcone ludności cywilinej rozstrzelanej przez Niemców w latach 1941-1944. Zginęło tam wówczas kilka tysięcy ludzi w tym wielu Polaków. Na wzgórzu znajduje się 4,5 metrowy krzyż z czarnego granitu. Pod nim umieszczony jest granitowy głaz z tablicą, na której widnieje napis:

BŁOGOSŁAWIENI KTÓRZY CIERPIĄ

PRZEŚLADOWANIA DLA SPRAWIEDLIWOŚCI

ALBOWIEM DO NICH NALEŻY KRÓLESTWO

NIEBIESKIE

MT. 5. 10.

PRZECHODNIU, ZATRZYMAJ SIĘ TU

NIECH CHWILA ZADUMY I MODLITWY

BĘDZIE HOŁDEM ZŁOŻONYM OFIAROM

I PRZESTROGĄ DLA PRZYSZŁYCH POKOLEŃ

Po lewej stronie krzyża na podmurowaniu umieszczone są dwie tablice wykonane z czarnego grafitu. Na jednej z nich umieszczony jest napis w języku polskim i białoruskim:

MIEJSCE UŚWIĘCONE

KRWIĄ MIESZKAŃCÓW

GRODNA I OKOLIC

ORAZ LIPSKA n. BIEBRZĄ

ZAMORDOWANYCH

PRZEZ HITLEROWCÓW

W LATACH 1941 – 1944

MECЦA ACBEЧAHAE

KPЫBЁЙ ЖЫХAPOЎ

Г. ГPOДHA I AKOЛIЦЫ

I Г. ЛIПCKA HAД PAKOЙ

БEБЖА, ЗAБIТЫХ

ГITЛEPAЎЦAMI

Ў 1941-1944 ГAДAХ

Druga tablica upamiętniająca ofiary zbrodni nazistowskiej ma napis:

MIESZKAŃCY GRODNA I OKOLIC ZAMORDOWANI 20 PAŹDZIERNIKA 1942 R.

MIECZYSŁAW ALBRECHT, STEFAN BARANOWSKI, WŁODZIMIERZ BIESKE, ALEKSANDER BRYZGIEL, JÓZEF BRYZGIEL, FRANCISZEK DAŃKO, MICHAŁ FERDUŁA, WŁADYSŁAW FERSTER, WINCENTY GIEDROIĆ, STANISŁAW JORCZYK, STANISŁAW JORCZYK, JAN KOCHANOWSKI, KAZIMIERZ KOZAKIEWICZ, JÓZEF MROCZKOWSKI, ZYGMUNT MROZOWSKI, MICHAŁ PAWŁOWICZ, FRANCISZEK SAROSIEK, ROMAN SAWICKI, EDWARD SIELICKI, STANISŁAW SZOKALSKI, JAN SZYMAŃSKI, EUGENIUSZ ŚWITO, JÓZEF WANATOWSKI, MIECZYSŁAW ZAWADZKI, BOLESŁAW ŻURAKOWSKI, I INNI NN

MIESZKAŃCY LIPSKA n. BIEBRZĄ ZAMORDOWANI 13 LIPCA 1943 R.

BŁ. MARIANNA BIERNACKA, MARIA ARCIMOWICZ, LEONARDA ARCIMOWICZ, WINCENTY ARCIMOWICZ, FRANCISZEK ARCIMOWICZ, STANISŁAW BARTOSZEWICZ, WINCENTY BARTOSZEWICZ, FRANCISZKA BĄDZIŃSKA, ANNA BIAŁOUS, STANISŁAW BIERNACKI, STANISŁAW BUTKIEWICZ, ELŻBIETA CZARKOWSKA, ZOFIA CZOKAŁO, FRANCISZKA CZOKAŁO, ZOFIA FILON, JAN FILON, ANASTAZJA GRAMADZKA, BRONISŁAW KALISZ, REGINA KANOZA, ZOFIA KMITA, KS. WITOLD KUŹMICKI, PIOTR KWIATKOWSKI, STANISŁAW LICHACZEWSKI, ANASTAZJA MILEWSKA, LIDIA MILEWSKA, BOLESŁAW MILEWSKI, BRONISŁAWA NARCISZKO, KAROL NARCISZKO, JAROSŁAW OLCHOWSKI, EWA OMILIANOWICZ, ANNA PANASIEWICZ, ELŻBIETA PANASIEWICZ, KONSATNTY PAWŁOWSKI, KS. JÓZEF PŁOŃSKI, STEFANIA ROSZKOWSKA, KS. BRONISŁAW RUTKOWSKI, ALEKSANDER SAWANIEWSKI, FRANCISZEK SAWULEWSKI, JAN SKARADZIŃSKI, STANISŁAW SKARADZIŃSKI, JÓZEF SKOKOWSKI, WACŁAWA SZTUKOWSKA, ANTONI SZTUKOWSKI, JAN SZTUKOWSKI, JÓZEF SZTUKOWSKI, WŁADYSŁAW SZTUKOWSKI, JAN WALENTOWICZ, STANISŁAW WIERZBOŁOWICZ, FRANCISZEK ŻELAZOWSKI, ANTONI ŻURAWSKI

MIESZKAŃCY GRODNA I OKOLIC ZAMORDOWANI 15 LIPCA 1943 R.

BECZKOWSKI Z RODZINĄ – 2 OSOBY, STANISŁAW BIAŁAŚ Z RODZINĄ – 3 OSOBY, LUDWIG BUCHALI Z RODZINĄ – 5 OSÓB, PIOTR CHOYNOWSKI Z RODZINĄ – 6 OSÓB, MACIEJ FIL Z RODZINĄ – 5 OSÓB, JANOWSKI Z RODZINĄ – 4 OSOBY, O. DIONIZY KLIMCZAK OFM, LUCJAN KRAJEWSKI Z RODZINĄ – 6 OSÓB, JULIAN LINK Z RODZINĄ – 4 OSOBY, JÓZEF ŁOZOWSKI Z RODZINĄ – 7 OSÓB, JAN MUSIAŁEK Z RODZINĄ – 4 OSOBY, SABINA NIEDŹWIECKA Z RODZINĄ – 2 OSOBY, WACŁAW PANCERZYŃSKI Z RODZINĄ – 3 OSOBY, KS. JUSTYN SKOKOWSKI, JAN WASZCZUK Z RODZINĄ – 3 OSOBY, JÓZEF WIEWIÓRSKI Z RODZINĄ – 8 OSÓB, PAULINA WIŚNIEWSKA Z RODZINĄ – 6 OSÓB, WITKIEWICZ Z RODZINĄ – 3 OSOBY, KS. KAZIMIERZ SZYPIŁŁO I INNI NN

Celina Omilianowicz-Szoka i Krystyna Wanatowska – byłe mieszkanki Grodna tak opisują tamte wydarzenia:

W połowie października 1942 r. żołnierz AK zastrzelił legitymującego niemieckiego żandarma i policjanta. W odwecie za to Niemcy aresztowali stu zakładników; część z nich pochodziła z terenu miasta, głównie z inteligencji, część zaś z okolicznych wsi i zaścianków(…) Po kilku dniach przetrzymywania w więzieniu 25 zakładników rozstrzelano na fortach w Naumowiczach. Było to dnia 20 października 1942 r. W mieście rozlepiono plakaty informujące o egzekucji. Mówiły one wyraźnie „Kazałem rozstrzelać 25…”, podpisał to szef grodzieńskiej placówki gestapo Fromm…

Drugiej zbrodni na ludności polskiej w fortach w Naumowiczach Niemcy dokonali w 1943 roku. Relacje byłych mieszkańców Grodna pokazują:

W lipcu 1943 r. w nocy z 14 na 15 wygarnięto z domów trzech księży i 16 rodzin. Celem egzekucji nie był tym razem odwet, lecz próba zastraszenia społeczeństwa. Zabierano wszystkich, którzy byli w domu, rozstrzelano nie tylko żony i dzieci, ale wnuki, matki, siostry. Niedołężną matkę sędziego Buchalego wyniesiono na ciężarówkę. Dzieci doktora Musiałka były z niańką na letnisku w Łosośnie, Niemcy zabrali więc doktora z żoną z domu, a po maleńkie dzieci pojechali specjalnie na wieś…

Ze wspomnień Mieczysława Juszkiewicza – byłego mieszkańca wsi Baranowicze:

Pamiętnego dnia 15 lipca 1943 r. około godziny piątej z rana, kiedy kosiłem łąkę koło domu, zauważyłem dwa samochody (ciężarowy i osobowy) jadące w kierunku Sopoćkiń. Po jakimś czasie usłyszałem odgłos dalekich strzałów, po czym nastąpił powrót obu samochodów w kierunku Grodna. Po pół godzinie oba te samochody ponownie jechały do Sopoćkiń, dały się słyszeć strzały, a potem samochody powróciły do Grodna. Ta sama sytuacja powtórzyła się po raz trzeci tego dnia. Byliśmy przekonani, że na forcie w Naumowiczach Niemcy rozstrzeliwali ludzi…

Stanisław Tawrela – mieszkaniec wsi Naumowicze podaje:

W 1942-1944 roku Niemcy w dzień przywozili z Grodzieńskiego więzienia ludzi do kopania rowów. Potem jak rów już był gotów, przywożono nad ranem więźniów z Grodzieńskiego więzienia i rozstrzeliwano…Było słychać straszne krzyki, płacz, modlitwę. Tych ludzi stawiali nad rowem, rozlegały się strzały karabinów i wszystko zamilkło. Zabite ludzie padali do rowu. Zwłoki ściągali na kupy i przesypywali chlorkiem, ażeby nie było smrodu i epidemii. Z wierzchu ludzkie zwłoki trochę przysypywali ziemią. Ratować tych ludzi było niemożliwie, wszędzie byli Niemcy. Na drodze, która znajdowała się obok zawczasu zatrzymano ruch. Wszystko było ogrodzone i teren bardzo strzeżony przez Niemców…

Wśród zamordowanych w 1943 roku była bł. Marianna Biernacka. W wydanej o niej broszurce można przeczytać:

Dnia 1 lipca 1943 r. uzbrojeni Niemcy weszli o świcie do domu Biernackich, nakazując Annie i Stanisławowi opuszczenie mieszkania. Marianna bezzwłocznie padła do nóg esesmana i błagała go zezwolenie pójścia zamiast synowej, wypowiadając następujące słowa: „Panie, a gdzie ona pójdzie? Ulitujcie się, tu jedno dziecko, a drugie za dwa tygodnie na świat ma przyjść – pójdę za nią”, a zwracając się do rodziny powiedziała: „Ja jestem stara, a wy młodzi, powinniście żyć”. Niemiec zgodził się na propozycję Marianny, która wraz z synem Stanisławem i innymi aresztowanymi została przewieziona do więzienia w Grodnie…Marianna Biernacka została beatyfikowana wraz ze 107 męczennikami przez Papieża Jana Pawła II dnia 13 czerwca 1999 r. w Warszawie…”

Upamiętnienie miejsca kaźni Polaków w fortachw Naumowiczach powstało dzięki staraniom pani Jadwigi Gierdewicz – mieszkanki wsi Gałowicze, byłej sybiraczki, polskiej działaczki społecznej. Uroczystość odsłonięcia krzyża miała miejsce 26 lipca 1990 roku. Tablice pamiątkowe umieszczone po lewej stronie krzyża zostały odsłonięte w 2002 roku staraniem stowarzyszenia Grodnian im. E. Orzeszkowej z Warszawy przy wsparciu finansowym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Miejscem obecnie opiekują się miejscowe organizacje społeczne, duchowieństwo oraz władze lokalne.

Źródła:
http://www.grodno.msz.gov.pl
https://pl.wikipedia.org
http://kresowiacy.com
http://www.lipsk.pl
http://kresy24.pl