Żydomla

Żydomla to wieś leżąca na  Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie grodzieńskim – około 18 km na wschód od Grodna. Do 1945 roku leżala w granicach administracyjnych Polski  w województwie białostockim, w powiecie grodzieńskim.

Po prawej stronie od wejścia na cmentarz katolicki znajduje się zbiorowa mogiła polskich osadników wojskowych zamordowanych 23 września 1939 roku przez skomunizowaną bandę. Na mogile ziemnej postawiony jest pomnik z czarnego granitu, na nim pionowa płyta rozdzielona krzyżem na dwie części.  Po obu stronach wymienione są nazwiska zamordowanych osadników:

JAN JAGIELSKI, WŁADYSŁAW JANISZEWSKI, PIOTR KRUPA, EDWARD NOWAK, BRONISŁAW PRZERAZIŃSKI, STANISŁAW SZUBA, JAN ZAWADZKI, POLICJANT N.N.

Poniżej znajduje się napis:

ZAMORDOWANI 23.09.1939 R.

BO BYLI POLAKAMI

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI

Na grobowej płycie znajduje się również napis:

NIECH BÓG

WYBACZY

OPRAWCOM

W okresie międzywojennym w gminie Żydomla powstało kilka osiedli polskich osadników wojskowych. W bliskim sąsiedztwie leżało Obuchowo – najbardziej skomunizowana białoruska wioska w okolicy. Tuż po ataku ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku w Obuchowie powstał komitet rewolucyjny w jego skład wchodzili komuniści wspierani przez kryminalistów. 20 września 1939 roku do polskich osad przybyli przedstawiciele obuchowskiego komitetu rewolucyjnego zawiadamiający o zebraniu, w którym mają uczestniczyć wszyscy osadnicy. Większość z nich jednak zignorowała zaproszenie. Ci, którzy poszli, zostali aresztowani i uwięzieni w piwnicy. Przez dwa dni byli przesłuchiwani i torturowani pod zarzutem udziału w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. 23 września wszystkich aresztowanych wyprowadzono z piwnicy, związano i cała grupa wraz z bandycką eskortą ruszyła w stronę Żydomli. Po przekroczeniu szosy skidelskiej komuniści wymordowali wszystkich i pochowali ich w świeżo zaoranej ziemi. Rodziny zamordowanych odnalazły zbiorową mogiłę dopiero po kilku dniach poszukiwań. Wtedy też przeniesiono zwłoki siedmiu osadników i nieznanego policjanta na cmentarz w Żydomli.

Ta sama zbrodnicza grupa na czele z Janczenią – przewodniczącym komitetu obuchowskiego i Aplewiczem – „komendantem” miejscowej rewolucyjnej milicji zamordowała sołtysa Marianówki i porucznika Wojska Polskiego zatrzymanego we wsi Komotowo.

Znajdujący się na cmentarzu w Żydomli pomnik został ufundowany przez rodziny osadników wojskowych zamieszkałe poza terenem Białorusi. Pieczę nad mogiłą sprawuje miejscowa ludność polska.

Źródła:
http://www.grodno.msz.gov.pl
https://pl.wikipedia.org
https://www.flickr.com
http://www.rowery.olsztyn.pl