Odbudowa Państwa Polskiego 1918-1919. Wojna polsko-bolszewicka 1920.
W centralnej części cmentarza znajduje się kwatera wojskowa z lat 1918-1920. Obok kwatery umiejscowiona jest płyta wykonana ze sztucznego kamienia w kształcie krzyża wojskowego z mosiężnym orłem w środku i dwoma tablicami w języku polskim i białoruskim:
„CMENTARZ ŻOŁNIERZY WOJSKA POLSKIEGO 1918 – 1939
MOΓΙΛΚΙ ЖАЎНЕРАЎ ВОЙСКА ПОЛЬСКАГА 1918 – 1939″
Na żołnierską kwaterę składa się 8 rzędów prostych, betonowych krzyży, bez podmurowania i bez inskrypcji znajdujących się po lewej stronie głównej alei oraz 7 rzędów takich samych krzyży usytuowanych po prawej stronie alei. Łącznie 303 żołnierskie krzyże. Po lewej stronie alei znajduje się dodatkowo nagrobek w postaci plyty z poziomo ustawionym metalowym krzyżem i umieszczonym w przecięciu jego ramion Krzyżem Virtuti Militari. Pod krzyżem znajduje się tablica z napisem:
Ś. + P.
PORUCZNIK 21PP
KAZIMIERZ KONOPACKI
KAWALER ORDERU
VIRTUTI MILITARI KL V.
I KRZYŻÓW WALECZNYCH
UR. DNIA 4.IV.1884 r.
POLEGŁ 22 LIPCA 1920 r.
ŚPIJ KOLEGO W CIEMNYM GROBIE
W DOWÓD WDZIĘCZNOŚCI
D-CA GENERAŁ BERDECKI.
Po zakończeniu II Wojny Światowej cmentarz został stopniowo zdewastowany. Na przełomie lat 1989-1990 został on uporządkowany przez Polaków zamieszkujących w Grodnie. Postawiono wtedy też nowe krzyże na kwaterach żołnierzy z 1920 roku. Obecnie opiekę nad cmentarzem sprawuje miejscowa ludność.
Pomiędzy 18-23 lipca 1920 roku toczyły się w obronie Grodna walki oddziałów polskich pod dowództwem gen. Stefana Mokrzyckiego i gen. Lucjana Żeligowskiego z 3 Korpusem Kawalerii bolszewickiej i częścią 4 Armii bolszewickiej. Walki o Grodno były zacięte, ponieważ dla Polaków utrata miasta oznaczała odsłonięcie bolszewiką najkrótszej drogi znad Niemna na Warszawę Bitwa o Grodno przez tydzień zatrzymywała marsz 3 Korpusu Kawalerii bolszewickiej na Warszawę. Ostatecznie o rezultacie walk przesądził sukces 15 Armii bolszewickiej, która przełamała front polski nad Swisłoczą, a następnie ruszyła częścią sił na Indurę.
-
- Cmentarz garnizonowy – nagrobek por. Konopackiego.
-
- Cmentarz Garnizonowy – widok ogólny.
-
- Grodno – Cmentarz Garnizonowy.
Obrona Grodna w 1939r.
Na cmentarzu garnizonowym, za symbolicznym Krzyżem Katyńskim znajduje się zbiorowa mogiła 86 żołnierzy – obrońców Grodna z 1939 roku. Znajdują się na niej dwa niewielkie krzyże. Pomiędzy nimi wzniesiony został na betonowym podmurowaniu kuty 2 metrowy krzyż. Na podmurowaniu znajduje się tablica z symbolem orła i inskrypcją:
TU SPOCZYWAJĄ
NIEZNANI ŻOŁNIERZE
WOJSKA POLSKIEGO
OBROŃCY GRODNA WE WRZEŚNIU
1939 R.
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
Dzień przed obroną Grodna w mieście znajdowały się jedynie dwa niepełne bataliony uzbrojone w karabiny i karabiny maszynowe. Jeden batalion maszynowy pod dowódzwem kpt. Piotra Korzona, a drugi 31. wartowniczy, którym dowodził mjr Benedykt Szafran. Na potrzeby obrony miasta stworzone także dwustuosobowy oddział dowodzony przez ppor rez. Antoniego Iglewskeigo. W mieście stacjonowała także część rzutu kołowego 5 pułku lotniczego z Lidy, grupy żandarmerii i policji (w tym 30 policjantów z Poznania), a także pododdziały z Wilna przybyłe wieczorem 19 września. W Grodnie była też bateria artylerii przeciwlotniczej z dwiema armatkami. Ważną rolę w obronie miasta odegrali też oficerowie i żołnierze, którzy znaleźli się w Grodnie przypadkowo, a także ludność cywilina – zwłaszcza harcerze.
Od 20 do 22 września w mieście trwały ostre walki polskich obrońców przeciw nacierającym siłom Armii Czerwonej. Nawet cywilni obrońcy Grodna charakteryzowali się dużym zapałem i patriotyzmem. Walki żołnierza polskiego w obronie Grodna w II wojnie światowej zostały po 1990 r. upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic „GRODNO 2 – 22 IX 1939”.
Znane groby obrońców Grodna znajdują się na cmentarzach si Kulbaki, Małyszczyzna, Grandziecze oraz na cmentarzu Pobernardyńskim i Franciszkańskim w Grodnie. Do dziś miejsca pochówku wielu spośród walczących w obronie miasta nie są znane.
Opiekę nad miejscami pamięci sprawują polskie organizacje społeczne – Związek Polaków na Białorusi, Polska Macierz Szkolna, a także Konsulat Generalny RP w Grodnie i ludność polska miasta Grodna.
Symboliczne upamiętnienie ofiar terroru komunistycznego w okresie II Wojny Światowej
W centralnej części cmentarza po lewej stronie alei głównej znajduje się tak zwany Krzyż Katyński – symboliczne miejsce upamiętnienie ofiar z Katynia, Starobielska i Ostaszkowa. Na poziomej płycie postawiony jest żeliwny krzyż z bogato płaskorzeźbioną dekoracją. W dolnej części przedstawia ona fragment powalonego wojskowego orła, a pod nim znajduje się inskrypcja:
STAROBIELSK
OSTASZKÓW
KATYŃ
1940
1990
Obok znajduje się skośno ustawiona płyta z nazwiskami 172 mieszkańców Grodzieńszczyzny zamordowanymi w wymienionych miejscach kaźni. Na poziomej płycie pomnika umieszczone są trzy tablice z napisami. Po lewej stronie:
ZIEMIA
Z
GROBÓW
KATYŃSKICH
Na środkowej:
MIESZKAŃCOM GRODNA
OFICEROM
WOJSKA POLSKIEGO
ROZSTRZELANYM
W OBOZACH STALINOWSKICH
Po prawej stronie w języku białoruskim:
ЖЫXAPAM ГPOДHA
AФIЦЭPAM
BOЙCKA ПOЛЬCKAГA
PACCTPAЛЯHЫM
У CTAЛIHCKIX ЛAГEPAX
Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się 3 listopada 1990 roku staraniem Związku Polaków na Bialorusi. Miejscem tym obecnie opiekują się organizacje społeczne, Konsulat Generalny RP oraz miejscowa ludność.